Brzanka (Barbus meridionalis) to gatunek ryby słodkowodnej z rodziny karpiowatych (Cyprinidae). Charakteryzuje się wydłużonym, lekko bocznie spłaszczonym ciałem, osiągającym zazwyczaj 25 do 27 cm długości. Można ją łatwo rozpoznać po smukłym ciele, wąsach (struktury podobne do wąsów) w pobliżu ust oraz barwie, która waha się od oliwkowo-zielonej do brązowej, często z ciemniejszym grzbietem i jaśniejszym brzuchem. Występuje głównie w górnej Wiśle oraz jej dopływach, takich jak Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Wisłoka i San. Zazwyczaj zamieszkuje czyste, szybko płynące strumienie i rzeki o kamienistym lub żwirowym dnie. Żyje wyłącznie w rzekach z dość silnym nurtem i nie występuje w wodach stojących.
Barbus meridionalis, znany jako brzanka, występuje również pod innymi nazwami:
Barbus petenyi
Barbus peloponnesius
Barbus carpathicus
Barbus balcanicus
Jest często mylona z brzaną (Barbus barbus).
Ciało
Brzanka (Barbus meridionalis): Ciało wydłużone i wrzecionowate, osiągające maksymalnie do 30 cm długości. Zazwyczaj 25-27 cm.
Brzana pospolita (Barbus barbus): Większa, o masywniejszym ciele, które może osiągać długość do 70 cm.
Otwór gębowy
Brzanka: Otwór gębowy w położeniu dolnym.
Brzana pospolita: Otwór gębowy bardziej wysunięty do przodu.
Płetwy
Brzanka: Płetwa grzbietowa elastyczna i lekko wypukła.
Brzana pospolita: Płetwa grzbietowa twarda z ząbkowanym ostatnim promieniem.
Zachowanie i Dieta
Brzanki tworzą stada wielopokoleniowe i żywią się głównie skorupiakami oraz larwami owadów. Okres tarła przypada zazwyczaj na okres od maja do lipca. Zasiedlają górne biegi rzek nad podłożem kamienistym i żwirowym, a ich występowanie obejmuje obszary Europy Środkowej.
Ochrona i Połowy
Brzanka (Barbus meridionalis) podlega w Polsce ochronie – Rozporządzenie Ministra Środowiska z 28.12.2016 r., co oznacza całkowity zakaz łowienia. Choć nie znajduje się na listach gatunków zagrożonych, wymaga ochrony ze względu na zachowanie równowagi ekosystemów wodnych.
Brzana karpacka (Barbus cyclolepis waleckii) to hybryda powstała z krzyżówki brzany pospolitej i brzanki. Początkowo uznawana za odrębny podgatunek przez Dr Halinę Rolik z Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk (PAN) w Warszawie, po jej badaniach została zaklasyfikowana jako osobny gatunek. W wyniku badań genetycznych przeprowadzonych przez czeskiego badacza Petra Kotlika, seniora naukowca i kierownika laboratorium w Instytucie Fizjologii i Genetyki Zwierząt Czech Academy of Sciences (CAS), okazało się, że brzana karpacka nie jest odrębnym gatunkiem, lecz mieszańcem, co narobiło zamieszania w rozpoznawaniu gatunków. Dlatego należy rozróżniać jedynie brzankę i brzanę, co wystarczy wiedzieć przeciętnemu wędkarzowi. Należy pamiętać, że brzanka objęta jest całkowitym zakazem łowienia.
Podsumowanie
Zrozumienie różnic między tymi gatunkami jest kluczowe dla ochrony bioróżnorodności oraz zarządzania ekosystemami wodnymi, a przede wszystkim przy wędkowaniu w górnej Wiśle i jej dopływach.
