Cyprinus carpio L. (1758) – Karp
Gatunek: Karp (ang. Common Carp).
Rodzina: Cyprinidae (karpiowate).
Rząd: Cypriniformes (karpiokształtne).
Królestwo: Animalia (zwierzęta).
Karp to ryba z rodziny karpiowatych, odgrywająca kluczową rolę w hodowli. W Polsce stanowi połowę odławianych ryb słodkowodnych. Globalnie rocznie odławia się około 200 tys. ton karpia. Wędkarze cenią go za waleczność i przebiegłość.
Występowanie
Dzika forma karpia pierwotnie występowała w południowo-wschodniej Europie i zachodniej Azji, w zlewiskach mórz Egejskiego, Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego. W wyniku hodowli, rozpoczętej w Europie Wschodniej około XII-XIII wieku, oraz licznych introdukcji, karp rozprzestrzenił się na niemal cały świat. W naturalnych warunkach przebywa w wodach stojących lub wolno płynących, występuje niemal we wszystkich strefach klimatycznych. Preferuje stawy, jeziora nizinne oraz płytkie przybrzeżne wody w cieplejszych okresach, natomiast w chłodniejszych przebywa przy dnie.
Osiągnięcia i Limity
Rekord Polski: 28,50 kg (nie dotyczy Jarosławek)
Złoty medal: 15,00 kg
Srebrny medal: 12,00 kg
Brązowy medal: 8,00 kg
- Największy jak do tej pory został złowiony na Węgrzech dokładnie 23 listopada 2018 roku przez Michela Schoenmakers na łowisku Euro-Aqua – 51,20 kg – 112,64 cm.
Zasady połowu
Okres ochronny: brak
Wymiar ochronny: 30 cm (nie dotyczy rzek)
Limit dziennego połowu: 3 sztuki (łącznie z amurem białym, boleniem, brzaną, lipieniem, pstrągiem potokowym, szczupakiem i sandaczem).
(Dla osób bardziej wnikliwych, które zauważyły kuriozum w limicie dziennym karpia, pragniemy wyjaśnić, że tego typu regulacje mogą być wprowadzone w celu uproszczenia przepisów i łatwiejszej ich egzekucji w stosunku do wędkarzy przez Straż Rybacką (SR) lub Społeczną Straż Rybacką (SSR), mimo że w praktyce takie połączenie limitu może być mało realne. Rzeczywiście jedynym miejscem, gdzie mogłyby być limitowane wspólnie ryby strefy górskiej i te żerujące w szybkim nurcie z opisywanym przez nas karpiem, jest talerz obiadowy, a raczej jego pojemność, ponieważ w polskich rzekach karp jest uważany za gatunek inwazyjny!)
Odmiany
Formy dzikie karpia (sazan) charakteryzują się wydłużonym, słabo ścieśnionym bocznie ciałem pokrytym dużymi, dachówkowato ułożonymi, łuskami cykloidalnymi. Rasy karpi hodowlanych, uzyskanych drogą selekcji, są mocno wygrzbiecone i mają relatywnie małą głowę. Niektóre odmiany hodowlane są całkowicie bezłuskie (goły, bezłuski) lub mają znacznie zredukowaną pokrywę łuskową (lampasowy, liniowy).
Dzika Odmiana
Sazan: ciało pokryte grubą, dobrze osadzoną łuską, tworzącą jednolitą pokrywę; bywa mylony z amurem.
Europa, prawdopodobnie zlewnia Dunaju: To jest prawdopodobne miejsce pochodzenia karpia dzikiego (Cyprinus carpio carpio) (sazan), który dał początek hodowlanym odmianom. Jednak dokładne określenie locus typicus jest trudne ze względu na długą historię hodowli i introdukcji karpia na całym świecie.
Podgatunki karpia:
Cyprinus carpio carpio
Status: Nominatywny podgatunek, czyli podgatunek typowy.
Zasięg: Europa, prawdopodobnie pochodzi z zlewni Dunaju (locus typicus).
Charakterystyka: Obejmuje większość hodowlanych odmian karpia, takich jak karp lustrzeń, pełnołuski, bezłuski (golec) czy karp zatorski.
Uwaga: Współcześnie wiele hodowlanych odmian karpia jest wynikiem selekcji i krzyżowania, dlatego ich klasyfikacja jako podgatunków jest dyskusyjna.
Cyprinus carpio haematopterus
Status: Karp dalekowschodni, często traktowany jako odrębny podgatunek.
Zasięg: Występuje w Azji Wschodniej, w tym w Chinach, Japonii i Korei.
Charakterystyka: Odmiany ozdobne, takie jak karp koi, należą do tej grupy.
Uwaga: W niektórych źródłach nazwa haematopterus jest używana jako synonim dla odmian azjatyckich, ale nie zawsze jest to jednoznaczne.
Cyprinus carpio viridiviolaceus
Status: Karp północnowietnamski.
Zasięg: Północny Wietnam.
Charakterystyka: Mniej znany podgatunek, występujący w naturalnych zbiornikach wodnych tego regionu.
Uwaga: Jego status systematyczny jest niepewny i wymaga dalszych badań.
Cyprinus carpio aralensis
Status: Karp z basenu Morza Aralskiego.
Zasięg: Historycznie występował w regionie Morza Aralskiego i jego dopływów.
Charakterystyka: Jego pozycja systematyczna jest niejednoznaczna, a obecnie jest rzadki ze względu na degradację środowiska w regionie Aralu.
Uwaga: Niektóre źródła traktują go jako populację Cyprinus carpio carpio, a nie odrębny podgatunek.
Hodowlane Odmiany
Karp lustrzeń (karp królewski): wyhodowany w Polsce, charakteryzuje się silnie wygrzbieconym ciałem i dużymi łuskami wzdłuż linii bocznej oraz w okolicach głowy. Ceniony za walory smakowe.
Karp pełnołuski: ciało w pełni pokryte łuskami, wytrzymały na zmiany środowiskowe; jedna z najstarszych i najczęściej hodowanych odmian.
Karp drobnołuski: mniejsze, delikatne łuski równomiernie rozmieszczone na ciele, nadają mu subtelniejszy wygląd.
Karp bezłuski (golec): brak łusek na ciele, gładka i śliska powierzchnia, ceniony za smak i mięso bez twardych łusek.
Karp koi: Cyprinus carpio haematopterus ozdobna odmiana z efektownym ubarwieniem (białe z pomarańczowymi, czerwonymi lub czarnymi plamami), hodowany w przydomowych stawach i sadzawkach.
Karp zatorski: charakteryzuje się lustrzanym ułuszczeniem (wieńcowe, strzałkowe lub siodełkowe), oliwkowo-niebieskie ubarwienie.
Międzynarodowe aspekty karpia
Karpiowate to popularna nazwa różnych ryb słodkowodnych z rodziny Cyprinidae, której przedstawiciele dominują w faunie rybnej Eurazji i Ameryki Północnej. Karpiowate odnosi się zwykle do większych gatunków cyprinidów, takich jak Cyprinus carpio (karp), Carassius carassius (karasie), Ctenopharyngodon idella (amur biały), Hypophthalmichthys molitrix (tołpyga biała) i Hypophthalmichthys nobilis (tołpyga pstra). Karpie od dawna są ważnymi rybami konsumpcyjnymi oraz ozdobnymi (JAK: koi CZY złota rybka-(karaś ozdobny)).
Karp w USA i Europie
Podczas gdy w Stanach Zjednoczonych karp nie zyskał statusu ryby sportowej i jest uważany za mało wartościowy przez wędkarzy łowiących bassy, w Europie jest cenionym trofeum. Właściciele jezior są gotowi zapłacić nawet 4000 funtów lub 7500 dolarów za karpia o wadze 40 funtów (ok 20 kg.), jeśli wędkarze łowią je na zasadzie złów i wypuść.
Sport karpiowy
W Wielkiej Brytanii najwcześniej w Europie, karp stał się jedną z najbardziej uwielbianych ryb sportowych. W późniejszym czasie sportowym łowieniem karpia zaraziła się praktycznie cała Europa. Obecnie w wielu krajach organizowane są specjalne łowiska typowo karpiowe, takie jak Euro Aqua na Węgrzech, znane z rekordowych karpi, oraz Balaton, największe jezioro w Europie Środkowej, popularne miejsce wędkarskie. Łowienie karpi stało się popularnym hobby. Istnieje wiele firm oferujących zanęty, przynęty, atraktory, dodatki, sprzęt specjalistyczny oraz akcesoria do wędkarstwa karpiowego, co świadczy o dużej popularności tej dziedziny wędkarstwa.
Historia hodowli karpia
Hodowla karpia ma długą historię, sięgającą VII wieku n.e. w Chinach, gdzie hodowano różne gatunki karpia ze względu na ich różne nawyki żywieniowe. Systemy wielokrotnego chowu obejmowały między innymi połączenie hodowli ryżu i ryb, gdzie ryby dostarczały pożywienia i nawóz dla upraw. Inne systemy obejmowały hodowlę ryb wraz z jedwabnikami, gdzie odpady z hodowli zwierząt stanowiły nawóz dla stawów rybnych.
Ciekawostki o karpiach:
- Karp został introdukowany na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W niektórych regionach, takich jak Australia, stał się gatunkiem inwazyjnym, powodującym problemy ekologiczne, np. wypieranie rodzimych gatunków ryb. W innych regionach (np. w Europie) jest ważnym elementem gospodarki rybnej.
- Jest jednym z najdłużej hodowanych gatunków ryb – jego udomowienie sięga starożytności. W Chinach pierwsze doniesienia o hodowli karpia pochodzą z około 2000 r. p.n.e., a w Rzymie z około 500 r. p.n.e.
- W Polsce karp jest symbolem świąt Bożego Narodzenia od czasów PRL-u, ale jego hodowla ma znacznie dłuższą tradycję, sięgającą XII-XIII wieku, kiedy to cystersi sprowadzili karpia do Polski i rozwinęli jego hodowlę w stawach.
- Karpie mogą żyć nawet do 20 lat i osiągać wagę ponad 50 kg w optymalnych warunkach, takich jak odpowiednia temperatura wody, dostępność pokarmu oraz niski poziom zanieczyszczeń.
- Karpie potrafią przetrwać w warunkach niskiej zawartości tlenu w wodzie (nawet około 1 mg/l), co czyni je bardzo wytrzymałymi rybami. Jednak długotrwałe przebywanie w takich warunkach może negatywnie wpływać na ich zdrowie.
- W niektórych krajach karpie są wykorzystywane jako biowskaźniki jakości wody. Ponieważ są wrażliwe na zmiany w środowisku wodnym, monitoruje się ich zachowanie i zdrowie, aby wykryć zanieczyszczenia oraz zmiany parametrów wody.
Czechy:
W Czechach karpie są często wykorzystywane w stawach hodowlanych, które pełnią również funkcję monitoringu jakości wody. Obserwuje się ich zachowanie, wzrost i zdrowie, aby wykryć ewentualne zanieczyszczenia lub zmiany w ekosystemie wodnym.
Niemcy:
W Niemczech karpie są stosowane w systemach akwakultury, gdzie ich kondycja jest monitorowana jako wskaźnik stanu wody. W przypadku pogorszenia się jakości wody, karpie mogą wykazywać zmiany w zachowaniu, takie jak spowolnienie ruchu czy zmniejszenie apetytu.
Węgry:
Na Węgrzech, gdzie hodowla karpia ma długą tradycję, ryby te są wykorzystywane do monitorowania jakości wody w stawach i jeziorach. Węgierscy naukowcy badają m.in. poziom stresu u karpii, który może wskazywać na obecność szkodliwych substancji w wodzie.
Polska:
W Polsce karpie są również wykorzystywane jako biowskaźniki, szczególnie w stawach hodowlanych. Monitoruje się ich zdrowie, wzrost i zachowanie, aby ocenić wpływ zanieczyszczeń lub zmian parametrów wody na ekosystem.
Chiny:
W Chinach, gdzie karpie są hodowane od tysięcy lat, są one często używane do monitorowania jakości wody w zbiornikach wodnych. Chińscy naukowcy badają m.in. poziom metali ciężkich w tkankach karpii, co pomaga w ocenie stopnia zanieczyszczenia wody.
Stany Zjednoczone:
W USA karpie (Cyprinus carpio) są uważane za gatunek inwazyjny i nie są hodowane w celach konsumpcyjnych. Zamiast tego, ich populacje są często kontrolowane, aby zapobiec negatywnemu wpływowi na rodzime ekosystemy wodne. Mimo to karpie są czasami wykorzystywane w badaniach naukowych, w tym do monitorowania jakości wody, choć ich rola jako biowskaźników jest mniej znacząca niż w innych regionach świata.
Karp jako ryba bożonarodzeniowa
W Polsce, Czechach, Słowacji, Niemczech, Chorwacji, Węgrzech i kilku innych krajach Europy Środkowej karp odgrywa szczególną rolę w tradycjach kulinarnych związanych z Bożym Narodzeniem. Jego obecność na wigilijnym stole symbolizuje obfitość i pomyślność. Podobnie jak w USA podczas Święta Dziękczynienia, gdy indyk otrzymuje wolność, w Wigilię niektóre karpie zamiast trafić na patelnię lub do piekarnika, są wypuszczane do wody. Mimo że karp ma wiele ości, w niektórych częściach świata, takich jak Japonia i Tajwan, jest popularny w restauracjach i uważany za symbol szczęścia.
